Nấm Lang Ben: Nguyên Nhân, Triệu Chứng và Cách Điều Trị Hiệu Quả

Nấm lang ben là một trong những bệnh nấm da phổ biến nhất tại Việt Nam, ảnh hưởng đến hàng triệu người mỗi năm. Theo thống kê của Bộ Y tế, khoảng 30-40% dân số Việt Nam từng mắc phải bệnh này ít nhất một lần trong đời, đặc biệt cao ở các tỉnh thành có khí hậu nóng ẩm. Nấm lang ben, hay còn gọi là Pityriasis versicolor, là bệnh nhiễm nấm ngoài da gây ra những thay đổi màu sắc trên bề mặt da, tạo nên những đốm trắng, hồng hoặc nâu khác biệt so với màu da bình thường.

Mặc dù không nguy hiểm đến tính mạng, nấm lang ben lại gây ảnh hưởng đáng kể đến thẩm mỹ và tâm lý của người bệnh, đặc biệt là giới trẻ. Việc hiểu rõ về nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị phù hợp sẽ giúp bạn kiểm soát tốt bệnh này và ngăn ngừa tái phát. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin toàn diện về nấm lang ben, từ cơ chế bệnh sinh, cách nhận biết triệu chứng, đến các phương pháp điều trị hiệu quả và biện pháp phòng ngừa tối ưu.

Nấm Lang Ben Là Gì?

Nấm lang ben, trong y học được gọi là Pityriasis versicolor, là bệnh nhiễm nấm ngoài da do vi nấm Malassezia gây ra. Đây là loại nấm men có sẵn trên da người bình thường nhưng khi có điều kiện thuận lợi sẽ phát triển quá mức và gây bệnh. Nấm lang ben còn có những tên gọi khác như lang ben, nấm da đầu, hay đơn giản là bệnh nấm da.

Đặc điểm nổi bật của nấm lang ben là tạo ra những vết đốm có màu sắc khác biệt so với da bình thường. Bệnh không nguy hiểm đến sức khỏe tổng quát nhưng lại ảnh hưởng đáng kể đến thẩm mỹ, khiến người bệnh mất tự tin trong giao tiếp xã hội, đặc biệt khi các vết đốm xuất hiện ở những vùng da lộ ra ngoài như cổ, ngực, lưng hay mặt.

Các Loại Nấm Lang Ben Phổ Biến

Nấm lang ben được phân loại dựa trên màu sắc của các vết đốm xuất hiện trên da:

Nấm lang ben trắng (giảm sắc tố): Là dạng phổ biến nhất, tạo ra những đốm màu trắng nhạt hơn so với màu da bình thường. Những vết đốm này thường xuất hiện rõ ràng hơn ở những người có da ngăm hoặc sau khi phơi nắng.

Nấm lang ben đỏ/hồng: Các vết đốm có màu hồng nhạt hoặc đỏ nhạt, thường gặp ở giai đoạn đầu của bệnh hoặc khi có viêm nhẹ kèm theo.

Nấm lang ben nâu/vàng: Tạo ra những đốm có màu nâu nhạt hoặc vàng nhạt, thường xuất hiện ở những vùng da ít tiếp xúc với ánh sáng mặt trời.

Nguyên Nhân Gây Nấm Lang Ben

Tác Nhân Gây Bệnh

Nguyên nhân trực tiếp gây ra nấm lang ben là vi nấm Malassezia, trước đây được gọi là Pityrosporum. Đây là loại nấm men có sẵn trên da của hầu hết mọi người như một thành phần bình thường của hệ vi sinh vật da. Trong điều kiện bình thường, Malassezia sống hài hòa với các vi sinh vật khác trên da và không gây bệnh.

Tuy nhiên, khi môi trường da thay đổi hoặc có các yếu tố thuận lợi, nấm này sẽ phát triển quá mức, tạo ra các enzyme phá hủy melanin (sắc tố da), dẫn đến sự thay đổi màu sắc đặc trưng của bệnh nấm lang ben.

Các Yếu Tố Nguy Cơ

Yếu tố môi trường: Khí hậu nóng ẩm của Việt Nam tạo điều kiện lý tưởng cho nấm Malassezia phát triển. Độ ẩm cao, nhiệt độ ấm áp, đặc biệt trong mùa hè hoặc mùa mưa là thời điểm bệnh dễ bùng phát nhất. Vệ sinh môi trường sống kém, không gian thoáng khí kém cũng góp phần gia tăng nguy cơ mắc bệnh.

Yếu tố cơ địa cá nhân: Những người có da tiết nhiều bã nhờn, mồ hôi nhiều có nguy cơ mắc bệnh cao hơn. Thể trạng yếu, sức đề kháng kém, tình trạng dinh dưỡng không cân bằng, thiếu các vitamin và khoáng chất thiết yếu cũng tạo điều kiện cho nấm phát triển. Phụ nữ mang thai do sự thay đổi nội tiết tố cũng dễ mắc bệnh hơn.

Thói quen sinh hoạt không phù hợp: Mặc quần áo bó sát, không thấm hút mồ hôi tốt, đặc biệt là quần áo làm từ vải synthetic. Vệ sinh cá nhân không đúng cách, tắm rửa không sạch sẽ hoặc ngược lại, tắm quá nhiều làm mất cân bằng pH da. Dùng chung đồ dùng cá nhân như khăn tắm, quần áo cũng là một yếu tố nguy cơ. Stress kéo dài, mệt mỏi, thức khuya thường xuyên làm suy giảm hệ miễn dịch.

Bệnh lý nền: Những người mắc đái tháo đường, suy giảm miễn dịch, hoặc sử dụng các thuốc ức chế miễn dịch trong thời gian dài có nguy cơ mắc nấm lang ben cao hơn và khó điều trị hơn.

Triệu Chứng Nhận Biết Nấm Lang Ben

Biểu Hiện Trên Da

Triệu chứng đặc trưng nhất của nấm lang ben là sự xuất hiện của những đốm, mảng có màu sắc khác biệt so với màu da bình thường. Các vết đốm này có kích thước từ vài milimét đến vài centimet, có thể xuất hiện rải rác hoặc tập trung thành cụm.

Màu sắc của các vết đốm rất đa dạng, có thể là trắng nhạt, hồng, nâu nhạt, hoặc vàng nhạt, tùy thuộc vào màu da ban đầu và giai đoạn phát triển của bệnh. Bề mặt các vết đốm thường nhẵn, có thể có vảy mỏng, ranh giới rõ ràng nhưng hình dạng không đều, thường có dạng bản đồ.

Một đặc điểm quan trọng là các vùng da bị nấm lang ben không thể rám nắng bình thường, do đó sau khi phơi nắng, sự khác biệt màu sắc giữa da bình thường và da bệnh trở nên rõ rệt hơn.

Vị Trí Thường Gặp

Ở người lớn: Nấm lang ben thường xuất hiện ở ngực và lưng, đây là hai vị trí phổ biến nhất do môi trường ẩm ướt và ít thoáng khí. Các vị trí khác bao gồm vai, cánh tay, bụng, và cổ. Mặt ít gặp hơn ở người lớn, chủ yếu xuất hiện khi bệnh đã lan rộng hoặc ở những người có yếu tố nguy cơ cao.

Ở trẻ em: Ngược lại với người lớn, nấm lang ben ở trẻ em thường xuất hiện trên mặt, đặc biệt là vùng trán và má. Cổ, ngực, và các chi cũng có thể bị ảnh hưởng. Do đặc điểm sinh lý của trẻ em, các triệu chứng có thể ít rõ ràng hơn và dễ bị nhầm lẫn với các bệnh da khác.

Các Triệu Chứng Kèm Theo

Nấm lang ben thường không gây ngứa hoặc chỉ ngứa nhẹ, điều này khác biệt so với nhiều bệnh nấm da khác. Khi gãi, có thể xuất hiện vảy sẩn mỏng màu trắng. Bệnh không gây đau và không có hiện tượng tiết dịch.

Các triệu chứng có thể tăng rõ sau khi đổ mồ hôi nhiều hoặc trong môi trường ẩm ướt. Vùng da bị bệnh thường không thể rám nắng bình thường, tạo nên sự tương phản màu sắc rõ rệt, đặc biệt sau khi phơi nắng.

Giai Đoạn Phát Triển

Giai đoạn sớm của bệnh thường bắt đầu với vài đốm nhỏ lẻ tẻ, dễ bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với các vấn đề da khác. Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh sẽ tiến triển với các đốm lan rộng, kết hợp với nhau thành những mảng lớn có hình dạng bất quy tắc.

Ở giai đoạn mạn tính, bệnh có xu hướng tái phát nhiều lần, đặc biệt trong mùa nóng hoặc khi có các yếu tố thuận lợi. Mỗi lần tái phát, các vết đốm có thể xuất hiện ở cùng vị trí hoặc lan sang những vùng da mới.

Chẩn Đoán Nấm Lang Ben

Chẩn đoán nấm lang ben chủ yếu dựa vào biểu hiện lâm sàng đặc trưng và một số xét nghiệm đơn giản. Bác sĩ da liễu sẽ quan sát kỹ đặc điểm của các tổn thương da, bao gồm màu sắc, hình dạng, vị trí, và kích thước.

Xét nghiệm KOH (Kali hydroxide) là phương pháp chẩn đoán xác định phổ biến nhất. Bác sĩ sẽ lấy một ít vảy da từ vùng bị bệnh, xử lý với dung dịch KOH và quan sát dưới kính hiển vi để tìm thấy nấm. Phương pháp chiếu đèn Wood’s cũng có thể được sử dụng để hỗ trợ chẩn đoán, tuy nhiên không phải tất cả các trường hợp nấm lang ben đều phát huỳnh quang dưới đèn này.

Trong một số trường hợp đặc biệt hoặc khó chẩn đoán, bác sĩ có thể chỉ định cấy nấm hoặc sinh thiết da, tuy nhiên điều này hiếm khi cần thiết đối với nấm lang ben.

Chẩn Đoán Phân Biệt

Nấm lang ben cần được phân biệt với một số bệnh da khác có biểu hiện tương tự như bạch biến (vitiligo), nám da, viêm da tiết bã, và hắc lào. Mỗi bệnh có những đặc điểm riêng biệt về màu sắc, vị trí xuất hiện, và đáp ứng với các xét nghiệm chẩn đoán.

Phương Pháp Điều Trị Nấm Lang Ben

Lưu ý quan trọng: Tất cả các phương pháp điều trị dưới đây chỉ mang tính chất tham khảo. Người đọc nên tham khảo ý kiến của bác sĩ da liễu trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp điều trị nào để đảm bảo an toàn và hiệu quả tối ưu.

Nguyên Tắc Điều Trị Chung

Điều trị nấm lang ben cần được thực hiện một cách bài bản và kiên trì. Mục tiêu của điều trị không chỉ là loại bỏ nấm gây bệnh mà còn phải ngăn ngừa tái phát. Thời gian điều trị thường kéo dài từ 2-4 tuần để loại bỏ triệu chứng, và có thể mất 2-3 tháng để da trở lại màu sắc bình thường.

Việc lựa chọn phương pháp điều trị phụ thuộc vào nhiều yếu tố như mức độ nặng của bệnh, vị trí tổn thương, tuổi của người bệnh, và tình trạng sức khỏe tổng quát. Đối với các trường hợp nhẹ và khu trú, có thể sử dụng các loại thuốc bôi ngoài da. Những trường hợp nặng, lan rộng hoặc tái phát nhiều lần có thể cần kết hợp với thuốc uống theo chỉ định của bác sĩ.

Điều Trị Theo Độ Tuổi

Điều trị ở trẻ em: Trẻ em cần được điều trị một cách nhẹ nhàng và an toàn hơn. Ưu tiên sử dụng các sản phẩm bôi ngoài da với nồng độ phù hợp. Tuyệt đối tránh tự ý sử dụng thuốc mà không có sự giám sát của bác sĩ chuyên khoa da liễu nhi. Các phương pháp tự nhiên hỗ trợ như giữ vệ sinh da sạch sẽ, thoáng mát có thể được áp dụng song song.

Điều trị ở phụ nữ mang thai: Đây là đối tượng đặc biệt cần thận trọng trong điều trị. Chỉ nên sử dụng các sản phẩm bôi ngoài da được xác nhận an toàn cho thai phụ. Tuyệt đối không sử dụng thuốc uống kháng nấm khi mang thai mà không có chỉ định cụ thể của bác sĩ. Cần tham khảo ý kiến của cả bác sĩ da liễu và bác sĩ sản khoa.

Điều trị ở người lớn tuổi: Người cao tuổi thường có nhiều bệnh lý nền và sử dụng nhiều loại thuốc khác nhau. Do đó, cần có sự theo dõi chặt chẽ của bác sĩ để tránh tương tác thuốc và điều chỉnh liều lượng phù hợp với chức năng gan, thận.

Các Phương Pháp Hỗ Trợ Tự Nhiên

Bên cạnh điều trị y khoa, một số phương pháp tự nhiên có thể giúp hỗ trợ quá trình điều trị nấm lang ben:

Nước vo gạo: Có tính chất kháng khuẩn, kháng nấm nhẹ và giúp làm dịu da. Có thể sử dụng nước vo gạo để tắm hoặc rửa vùng da bị bệnh.

Tỏi: Chứa allicin có tính kháng nấm tự nhiên. Tuy nhiên, cần thận trọng vì tỏi có thể gây kích ứng da ở một số người.

Lô hội: Có tác dụng làm dịu da, giảm viêm và hỗ trợ quá trình phục hồi da.

Trà xanh: Chứa các chất chống 산화 và có tính kháng khuẩn nhẹ.

Quan trọng: Các phương pháp tự nhiên này chỉ mang tính hỗ trợ và không thể thay thế hoàn toàn việc điều trị y khoa. Nên thử nghiệm trên một vùng da nhỏ trước khi áp dụng rộng rãi để tránh phản ứng dị ứng.

Cách Phòng Ngừa Nấm Lang Ben

Vệ Sinh Cá Nhân

Việc duy trì vệ sinh cá nhân tốt là yếu tố quan trọng nhất trong phòng ngừa nấm lang ben. Tắm rửa sạch sẽ hàng ngày, đặc biệt sau khi vận động hoặc ra mồ hôi nhiều. Sử dụng xà phòng có pH cân bằng, không quá kiềm hoặc quá acid.

Sau khi tắm, cần lau khô toàn bộ cơ thể, đặc biệt chú ý các vùng da gấp như nách, bẹn, kẽ ngón chân. Thay quần áo thường xuyên, đặc biệt là đồ lót và áo sơ mi tiếp xúc trực tiếp với da. Giặt đồ riêng biệt và phơi nắng để diệt khuẩn tự nhiên.

Tuyệt đối không dùng chung khăn tắm, quần áo, hoặc các đồ dùng cá nhân khác với người khác, kể cả trong gia đình.

Lựa Chọn Trang Phục Phù Hợp

Ưu tiên mặc quần áo làm từ chất liệu cotton hoặc các loại vải tự nhiên có khả năng thấm hút mồ hôi tốt và thoáng khí. Tránh mặc quần áo bó sát, đặc biệt trong thời tiết nóng ẩm. Quần áo nên rộng rãi, thoải mái để da được thoáng khí.

Thay đồ ngay lập tức sau khi vận động hoặc đổ mồ hôi nhiều. Không mặc quần áo ẩm ướt trong thời gian dài. Đối với những người làm việc trong môi trường nóng bức, nên chuẩn bị thêm bộ quần áo để thay trong ngày.

Chế Độ Dinh Dưỡng và Lối Sống

Chế độ ăn uống cân bằng, giàu vitamin và khoáng chất giúp tăng cường sức đề kháng. Ăn nhiều rau xanh, trái cây tươi, đặc biệt là những thực phẩm giàu vitamin A, C, E và kẽm. Uống đủ nước mỗi ngày để duy trì độ ẩm tự nhiên cho da.

Hạn chế tiêu thụ đồ ngọt, đồ chiên rán, rượu bia vì chúng có thể làm tăng tiết bã nhờn và tạo môi trường thuận lợi cho nấm phát triển.

Duy trì lối sống lành mạnh với giấc ngủ đủ, tập thể dục thường xuyên nhưng vừa phải. Giảm stress bằng các hoạt động thư giãn như yoga, thiền, đọc sách. Stress kéo dài có thể làm suy giảm hệ miễn dịch, tạo điều kiện cho nấm phát triển.

Biện Pháp Phòng Ngừa Tái Phát

Nấm lang ben có tỷ lệ tái phát cao (60-80% trong vòng 2 năm), do đó việc phòng ngừa tái phát rất quan trọng. Trong mùa nóng hoặc khi có nguy cơ cao, có thể sử dụng dầu gội chống nấm định kỳ 1-2 lần mỗi tháng theo chỉ dẫn của bác sĩ.

Thường xuyên kiểm tra da để phát hiện sớm các dấu hiệu tái phát. Khi phát hiện những đốm đầu tiên, cần điều trị ngay để tránh bệnh lan rộng. Duy trì các biện pháp phòng ngừa ngay cả sau khi đã khỏi bệnh.

Những Sai Lầm Thường Gặp Khi Điều Trị

Ngừng Điều Trị Quá Sớm

Một trong những sai lầm phổ biến nhất là ngừng điều trị ngay khi thấy triệu chứng giảm hoặc hết ngứa. Tuy nhiên, điều này thường dẫn đến tái phát nhanh chóng và có thể tạo ra tình trạng kháng thuốc. Cần điều trị đủ thời gian theo chỉ dẫn của bác sĩ, thường là 2-4 tuần sau khi triệu chứng hoàn toàn biến mất.

Tự Ý Sử Dụng Thuốc

Nhiều người có xu hướng tự điều trị dựa trên kinh nghiệm của người khác hoặc thông tin trên internet. Việc sử dụng sai loại thuốc, sai liều lượng, hoặc sử dụng những sản phẩm không rõ nguồn gốc có thể làm bệnh nặng thêm hoặc gây ra các tác dụng phụ không mong muốn.

Đặc biệt nguy hiểm là việc lạm dụng corticoid (thuốc chứa steroid) để điều trị nấm da. Mặc dù có thể làm giảm triệu chứng tạm thời, nhưng corticoid lại tạo môi trường thuận lợi cho nấm phát triển mạnh hơn, khiến bệnh trở nên dai dẳng và khó điều trị.

Vệ Sinh Không Đúng Cách

Một số người nghĩ rằng tắm nhiều lần trong ngày sẽ giúp loại bỏ nấm nhanh hơn. Thực tế, tắm quá nhiều có thể làm khô da, phá hủy hàng rào bảo vệ tự nhiên của da, tạo điều kiện cho nấm xâm nhập sâu hơn.

Cọ rửa quá mạnh cũng có thể làm tổn thương da và lan truyền nấm sang các vùng da khác. Cách tắm đúng là sử dụng nước ấm (không quá nóng), xà phòng nhẹ dịu, và lau khô nhẹ nhàng bằng khăn sạch.

Khi Nào Cần Gặp Bác Sĩ Da Liễu?

Mặc dù nấm lang ben không nguy hiểm, nhưng có những trường hợp cần được chuyên gia da liễu thăm khám và điều trị:

Khi tự điều trị không hiệu quả: Nếu sau 2 tuần tự điều trị tại nhà mà tình trạng không cải thiện hoặc thậm chí nặng thêm, cần đến gặp bác sĩ ngay.

Bệnh lan rộng nhanh chóng: Khi các vết đốm lan rộng ra nhiều vùng da khác nhau trong thời gian ngắn, đặc biệt khi xuất hiện ở mặt hoặc những vùng da nhạy cảm.

Triệu chứng bất thường: Nếu xuất hiện ngứa nhiều, đau, sưng đỏ, hoặc có dịch tiết từ các vết đốm, có thể là dấu hiệu của nhiễm trùng thứ phát cần được điều trị kịp thời.

Tái phát nhiều lần: Khi bệnh tái phát thường xuyên (hơn 2-3 lần trong năm) mặc dù đã điều trị đúng cách và thực hiện đầy đủ các biện pháp phòng ngừa.

Đối tượng đặc biệt: Trẻ em, phụ nữ mang thai, người cao tuổi, hoặc những người có bệnh lý nền như đái tháo đường, suy giảm miễn dịch cần được bác sĩ thăm khám để có phương án điều trị phù hợp và an toàn.

Địa Chỉ Khám Chữa Uy Tín

Để đảm bảo chất lượng điều trị, nên lựa chọn các cơ sở y tế có chuyên khoa da liễu như Bệnh viện Da Liễu Trung ương, các bệnh viện đa khoa có khoa da liễu, hoặc các phòng khám da liễu có bác sĩ chuyên môn. Tránh đến những nơi không có chuyên môn hoặc sử dụng các phương pháp điều trị không được kiểm chứng.

Câu Hỏi Thường Gặp Về Nấm Lang Ben

Nấm lang ben có lây không?

Nấm lang ben có khả năng lây nhiễm nhưng ở mức độ thấp. Việc lây nhiễm chủ yếu xảy ra qua tiếp xúc trực tiếp với da bệnh nhân hoặc dùng chung đồ dùng cá nhân như khăn tắm, quần áo. Tuy nhiên, không phải ai tiếp xúc cũng bị lây do cần có các yếu tố thuận lợi khác.

Nấm lang ben có tự khỏi không?

Trong một số trường hợp nhẹ, nấm lang ben có thể tự khỏi khi điều kiện môi trường thay đổi (ví dụ từ mùa nóng sang mùa lạnh). Tuy nhiên, quá trình này thường rất chậm và bệnh dễ tái phát. Điều trị tích cực sẽ giúp rút ngắn thời gian bệnh và giảm nguy cơ tái phát.

Tại sao da không trở lại màu bình thường ngay sau khi điều trị?

Mặc dù nấm đã bị loại bỏ, nhưng da cần thời gian để phục hồi sản xuất melanin bình thường. Quá trình này thường mất 2-3 tháng, thậm chí lâu hơn ở những người có da ngăm. Việc phơi nắng một cách hợp lý có thể giúp đẩy nhanh quá trình này.

Có nên phơi nắng khi bị nấm lang ben?

Ánh sáng mặt trời có thể giúp ức chế sự phát triển của nấm, nhưng không nên phơi nắng trực tiếp trong thời gian điều trị vì có thể làm tăng độ tương phản màu sắc. Nên phơi nắng nhẹ vào buổi sáng sớm hoặc chiều muộn sau khi đã điều trị ổn định.

Chi phí điều trị nấm lang ben là bao nhiêu?

Chi phí điều trị nấm lang ben khá hợp lý, thường dao động từ 200.000 – 1.000.000 VNĐ tùy vào mức độ bệnh và phương pháp điều trị. Các trường hợp nhẹ chỉ cần thuốc bôi ngoài da sẽ có chi phí thấp hơn so với những trường hợp cần kết hợp thuốc uống.

Có cần kiêng ăn gì khi bị nấm lang ben?

Mặc dù không có chế độ kiêng khem nghiêm ngặt, nhưng nên hạn chế đồ ngọt, rượu bia, đồ cay nóng vì chúng có thể làm tăng tiết mồ hôi và bã nhờn. Thay vào đó, nên ăn nhiều rau xanh, trái cây, uống đủ nước để tăng cường sức đề kháng.

Kết Luận

Nấm lang ben là một bệnh da phổ biến tại Việt Nam, đặc biệt trong điều kiện khí hậu nóng ẩm. Mặc dù không nguy hiểm đến tính mạng, bệnh lại gây ảnh hưởng đáng kể đến thẩm mỹ và chất lượng cuộc sống của người bệnh. Việc hiểu rõ về nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị phù hợp sẽ giúp kiểm soát tốt bệnh này.

Điều quan trọng nhất là cần điều trị bài bản, kiên trì và duy trì các biện pháp phòng ngừa để tránh tái phát. Không nên tự ý điều trị mà cần tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa để có phương án điều trị an toàn và hiệu quả nhất. Với sự kiên trì và phương pháp điều trị đúng đắn, nấm lang ben hoàn toàn có thể được kiểm soát tốt, giúp bạn lấy lại sự tự tin và chất lượng cuộc sống.

Nếu bạn đang gặp phải các triệu chứng nghi ngờ nấm lang ben, hãy chủ động thăm khám bác sĩ da liễu để được chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời. Sức khỏe của bạn xứng đáng được quan tâm và chăm sóc một cách tốt nhất.

Nguồn tham khảo:

• Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec
• Bệnh viện Bạch Mai
• Tổ chức Y tế Thế giới (WHO)
• Hiệp hội Da liễu Hoa Kỳ (AAD)
• Mayo Clinic
• WebMD
• MedlinePlus – Thư viện Y học Quốc gia Hoa Kỳ